Drohobycz - miasto w któym żył i umarł mój pra pra dziadek Artur...

Na temat Drohobycza, miasta leżącego na pogórzu karpackim, oddalonego o około 60 km od obecnej polskiej granicy, powiedziano i napisano już właściwie wszystko. A jednak moja i moich przyjaciół wizyta w tym mieście spowodowała, że z wielkim zaciekawieniem wysłuchaliśmy nieznanej nam opowieści o historii gotyckiego kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Bartłomieja, odwiedziliśmy miejsce w którym urodził się i mieszkał Bruno Schultz, a na koniec na tamtejszym cmentarzu odnalazłem grobowiec mojego pra pra dziadka Artura Strzetelskiego.

Ale zacznijmy od początku. 

Po zjedzeniu smacznego obiadu postanowiliśmy przynajmniej przez krótką chwilę zobaczyć miasto, którego historia sięga aż średniowiecza. To tu za czasów Rusi Halickiej istniały kopalnie soli. Jak ważne było jej wydobycie niech świadczy fakt, że w herbie miasta umieszczono dziewięć głów soli zwanych topkami. Rynek to serce Drohobycza. Na jego środku stoi ratusz wzniesiony w latach 20-tych XX wieku. Jego fasada ozdobiona była rzeźbami gryfów, które niestety zostały zniszczone w czasach radzieckich. To tu znajduje się siedziba władz miejskich. Przechodząc przez rynek mijaliśmy po drodze zwykłych ludzi spieszących z pracy do domu. Siedząca na ławkach młodzież żywo o czymś dyskutowała. Matka karciła niesforne dziecko, a z przeciwległego końca rynku dobiegała melodia granych na akordeonie ukraińskich dumek. Czas płynął bardzo leniwie i spokojnie. Można było odnieść wrażenie, że jesteśmy w którymś z miasteczek na wchodzie Polski. Tylko, że tu mijani przez nas ludzie mówili po ukraińsku.

Ratusz w Drohobyczu

To właśnie stąd, z tego niewielkiego, galicyjskiego miasteczka pochodzi lub jest z nim związanych wiele bardzo znanych osób. To tu urodził się malarz Artur Grottger, poeta Kazimierz Wierzyński, hetman wielki koronny Wacław Rzewuski, malarze Maurycy i Leopold Gotlieb czy ukraiński pisarz Iwan Franko. Jednak nikt nie rozsławił tego miasta tak jak polski pisarz i rysownik żydowskiego pochodzenia Bruno Schulz, który urodził się w 1892 roku. Wtedy to, na przełomie wieków Drohobycz był niedużym, kresowym miasteczkiem. Na pocztówkach i zdjęciach z tego okresu widać niewielkie parterowe domki. Tylko nad miastem górowała bryła ceglanej, gotyckiej fary wraz z dzwonnicą. 

Udaliśmy się więc w stronę gotyckiego kościoła parafialnego pod wezwaniem św. Bartłomieja. Chcieliśmy zwiedzić tę świątynię, o której dane nam było czytać w licznych przewodnikach, a która przez wieki opierała się licznym najazdom Tatarów, Turków czy Kozaków. Jednak w najśmielszych oczekiwaniach nie przypuszczaliśmy, że dane nam będzie dosłownie dotknąć historii i na dobre "utonąć" w opowieści jakże sympatycznego Pana Stanisława Winiarza - kościelnego opiekującego się tą świątynią. Jego wspaniała, jakże barwna opowieść o historii drohobyckiej fary przeniosła nas w dawne czasy.

Oczami wyobraźni zobaczyliśmy okrutną rzeź wiernych, którzy zabarykadowali się w kościele przed najazdem Kozaków w 1648 roku, Do dzisiaj na ścianie kościoła widać znak pokazujący do jakiej wysokości leżały ciała pomordowanych wiernych. Zrobiło to na nas bardzo przygnębiające wrażenie. Wewnątrz świątyni zachowało się mnóstwo dawnej polskiej symboliki. Świątynia została ufundowana przez Władysława Jagiełłę w 1392 roku i szczyciła się bogatym barokowym wnętrzem oraz pięknymi polichromiami i witrażami. Był to jeden z najpiękniejszych kościołów na Kresach. Przetrwał nie tylko najazdy tatarskie ale i dwie wojny światowe. Dopiero sowieci doprowadzili go do ruiny i zniszczenia. Piękne rzeźbione ołtarze i cenne obrazy spalono, a zabytkowe, trzyćwierciowe organy sprzedano za 300 rubli do Gruzji, gdzie w czasach sowieckich urządzano wówczas bardzo modne koncerty organowe. Polichromie zdarto lub zamalowano, a całą świątynię zamieniono najpierw na salę gimnastyczną, a potem na magazyn papieru. Wewnątrz zachwyciły nas niezwykłe rozwiązania architektoniczne, piękny, szeroki chór, który w częściach naw ma okrągłe otwory. Powoduje to, że miejsca te wyglądają jak osobne kaplice. Ogromne drewniane tablice ze spisaną po łacinie historią tego miejsca, na szczęście zachowały się prawie w całości. Także średniowieczne freski cieszą oczy swym pięknem.

Legenda głosi, że przy budowie kościoła, ufundowanego przez Władysława Jagiełłę w 1392 roku, znaleziono stopę, dłoń i głowę słowiańskiego bożka. Zostały one wmurowane w ścianę kościoła i stąd powstało przysłowie "ręka, noga, mózg na ścianie".

To absolutna perła polskiej kultury i architektury w tym miejscu, stale odnawiana i restaurowana. Po jej odzyskaniu w 1989 roku wierni odrzucili propozycję Kościoła Prawosławnego, który chciał przejąć kościół dając w zamian miejsce pod budowę innego. Poniżej prezentuje parę zdjęc zrobionych wewnątrz kościoła. 

Polacy mieszkający w Drohobyczu, dzięki swej determinacji, nieustającej modlitwie i wsparciu wielu osób, w tym również odwiedzających rodaków z Polski utrzymują świątynię. I my również złożyliśmy drobny datek. Byliśmy tak zauroczeni pięknem tego miejsca, że nawet nie zauważyliśmy kiedy minęła kolejna godzina naszego pobytu w tym mieście. Spojrzeliśmy na zegar - była już prawie piąta po południu, a my w dalszym ciągu nie wiedzieliśmy gdzie i czy w ogóle uda się nam załatwić nocleg. Wprawdzie wyjeżdżając z Przemyśla droga Siostra Krystyna zapewniała nas, że na pewno będziemy mogli zatrzymać się w Borysławiu u Sióstr Służebniczek Starowiejskich, które na zapleczu nowo wybudowanego kościoła otworzyły swój klasztor. Nie wiedzieliśmy jednak czy siostry wiedzą o naszym przyjeździe i czy nas przyjmą. Dlatego też pożegnaliśmy się z panem Stanisławem dziękując mu za wspaniałą lekcję historii i udaliśmy się jeszcze na poszukiwanie śladów mieszkającego i tworzącego w Drohobyczu Brunona Schulza.

Nieopodal kościoła, znajduje się dom, w którym on mieszkał do czasów II wojny światowej. Informuje o tym niewielka tabliczka. Jednak domu przy rynku, w którym mieścił się sklep bławatny ojca Brunona już dawno nie ma. To ten właśnie sklep opisał przepięknie Schulz w „Sklepach cynamonowych”, których śladów niestety próżno szukać w całym mieście. Nie ma też Żydów, Ukraińców, Polaków i Niemców żyjących jak jedna społeczność. Na jednej z uliczek prowadzącej w stronę Rynku znajduje się wmurowana w 2010 roku tablica mówiąca o tym, że w tym miejscu dnia 19 listopada 1942 roku zginął zastrzelony przez gestapowca wielki artysta, drohobyczanin - Bruno Schultz. 

W wielkiej zadumie i refleksji, mając nadzieję na rychły tu powrót opuszczaliśmy to gościnne miasto. Tyle tu przecież jeszcze do zobaczenia.

Poniżej prezentuję film o historii kościoła w Drohobyczu, który nakręciłem w trakcie opowieści pana Stanisława Winiarza. Można się z niego dowiedzieć skąd pochodzi powiedzenie "Ręka, noga. mózg na ścianie" oraz wiele interesujących wątków z historii tej świątyni. 

Oto link:

https://www.youtube.com/watch?v=EAxkuSowHgI

Wiedząc że z miejscem tym związany był mój pra pra dziadek Artur Strzetelski, postanowiliśmy  - utwierdzeni i zachęceni zresztą przez Pana Stanisława - odwiedzić stary polski cmentarz w Drohobyczu. 

Jest to jeden z najstarszych cmentarzy na Ukrainie, na którym spoczywają Polacy. Został on założony w 1790 roku i jest tylko o 4 lata młodszy od lwowskiego Cmentarza Łyczakowskiego. Można tam jeszcze znaleźć nieliczne groby austriackich urzędników z XVIII wieku. Jednak najbardziej okazałe mogiły należą do polskich właścicieli ziemskich oraz tych, którzy w XIX wieku zdobyli ogromne fortuny na wydobyciu ropy w leżącym opodal Borysławiu. Cmentarz pomimo tego, że zajmują się nim zarówno Polacy mieszkający jeszcze w Drohobyczu jak i wielu rodaków, którzy przyjeżdżają na groby swoich bliskich i krewnych sprawia wrażenie opuszczonego i takiego miejsca na którym właściwie niewiele się dzieje. Wokoło możemy znaleźć pełno zarośniętych, nie plewionych grobów, poniszczonych i połamanych nagrobnych zdjęć. Gdzieniegdzie widać też porozbijane nagrobne tablice. Wszytko to sprawia niezbyt korzystne wrażenie. Jednak trzeba przyznać, że widać również postępujące prace - niektóre grobowce są odnawiane, kaplicom cmentarnym przywraca się dawny blask, podobno też wszystkie zachowane mogiły zostały skatalogowane przez miejscowych Polaków. Wszystko to jednak wymaga nie tylko ogromnego nakładu pracy ale i znacznych kosztów, które przy obecnej sytuacji panującej na Ukrainie wydają się być mało osiągalne. Dlatego każda najmniejsza nawet pomoc, nie tylko materialna ale i w formie wolantariatu przy osobistej pracy oczyszczania i odnawiania nagrobków wydaje się być niezmiernie cenna. Nie pozwólmy by tą wspaniałą polską nekropolię spotkał podobny los zapomnienia i wymazania z powierzchni ziemi jak np. w Stanisławowie czy wielu innych dawnych miejscowości na terenach polskich kresów. 

Po wejściu na cmentarz postanowiliśmy sfotografować jak najwięcej grobów by móc je potem udostępnić w bazie Genealogii Polaków. Zajęło nam to ponad godzinę. Poniżej parę zdjęć najbardziej ciekawych i interesujących nagrobków. 

W tym czasie przeszedłem prawie cały cmentarz w poszukiwaniu grobowca mojego pra pra dziadka Artura Strzetelskiego. Myślę, że to on wlaśnie prowadził mnie alejkami tej nekropolii by w końcu doprowadzić do celu. Bo własnie w chwili gdy zamierzałem opuścić to miejce zauważyłem piękną nagrobną fotografię na jednym z nagrobków. Zapragnąłem zobaczyć ją bliżej, wspiąłem się więc na wysoki grobowiec. Zrobiłem zdjęcie, ostatnie zdjęcie, gdyż właśnie w tej chwili bateria padła i aparat się zamknął. Zrezygnowany odwróciłem się i stanąłem jak wryty. Stałem naprzeciwko grobowca mojego pra pra dziadka Artura Strzetelskiego. Napis na nim nie klamał. Trudno opisać moją radość. Zmówiłem "wieczne odpoczywanie" za spokój jego duszy i zawołałem na znajdujących się w drugiej części cmentarza Marcina i Olenę. Zaraz też zjawili się koło mnie. Na szczęście aparat Marcina był sprawny, więc udało się uwiecznić okazały grobowiec i mnie stojącego przy nim. Sama bryła nagrobka mimo upływu ponad 100 lat zachowała się w bardzo dobrym stanie. Wymaga jednak regularnego czyszczenia i odchwaszczania, więc postanowiłem, że przynajmniej raz w roku będę odwiedzał to miejsce.

Pełni wrażeń i pozytywnych emocji opuściliśmy Drohobycz i udaliśmy się w kierunku Borysławia. Dzięki temu, że udało się nam dodzwonić i powiadomić o naszym przyjeździe siostry przebywające w nowo wybudowanym kościele, który stanął na placu po zniszczonym cmentarzu polskim w Borysławiu, mogliśmy zatrzymać się tam na dłużej. Bardzo miła i wyjątkowej urody siostra Nina przyjęła nas z otwartymi rękami i udostępniła nam pomieszczenia do spania. Przez kolejne dwa dni była to nasza baza wypadowa do Truskawca i okolic Boryslawia.

Ale o tym to już w następnym odcinku mojej opowieści.

cdn 

KOMENTARZE

komentarze (6)dodaj komentarz

• dodano: 12 listopada 2015 23:04
  Mój mąż urodził się w Drohobyczu jako 2 letnie dziecko opuścił razem z całą rodziną swoje rodzinne strony pozostawiając tam dorobek życia kilku pokoleń ,/domy ,ziemię ,sady,zakład masarski i grobowiec rodzinny o którym wiele słyszał od Mamy i od starszej kuzynki która opuszczając rodzinne strony miała 17 lat. Nigdy nie miał okazji pojechać na grób dziadka i wujka .1 listopada 2015 rok godzina 20 ta to ja jego żona znając historię rodziny męża wystukałam na klawiaturze cmentarz Drohobycz i o dziwo zobaczyłam że jest wykaz grobów wg alfabetu i bez problemu odnalazłam Stanisław Sobolski i Janta Antoni ,mąż się rozpłakał bo pierwszy raz w życiu zobaczył rodzinny grobowiec o którym tyle słyszał od Mamy.Do póżnych godzin nocnych oglądaliśmy zdjęcia nigdy nie myślał że kiedykolwiek będzie mógł zobaczyć grobowiec rodzinny .Były to tylko jego marzenia i paląc świeczki na grobach zaniedbanych w Polsce mówił a może ktoś zapali na grobie dziadka .Marzenia się spełniają Dziękuje Roman z Podkarpacia
  autor: ELBA
• dodano: 29 lipca 2015 7:53
  Paulina Stadler i Edmund Wojtasiewicz są moimi dziadkami. Proszę o ewentualny kontakt: amelia455@wp.pl
  autor: ŁukaszŁukasz Wojtasiewicz
• dodano: 26 grudnia 2014 19:21
  Szanowny Panie 
  W sprawie grobu pradziadka Artura Strzetelskiego proszę się odezwać na maila adam-ch(at)mail.lviv.ua
  autor: józef chforumrowerowe.org
• dodano: 01 października 2014 17:23
  Zapraszam do akcji Podaruj Znicz na Kresy
  autor: alison
• dodano: 01 października 2014 17:23
  Zapraszam do akcji Podaruj Znicz na Kresy
  autor: alison
• dodano: 30 września 2014 23:55
  Jak się chodzi po Drohobyczu to czasem słychać jeszcze echo bryczki sprzed 1939 - a może mi się wydawało . hmm.....
• 
  

"Mądrością człowieka jest nie zapomnieć o swoich korzeniach"

ODKRYWANIE ŚLADÓW POLSKOŚCI

NA DAWNYCH TERENACH KRESÓW WSCHODNICH - CZ. II. 

Po przekroczeniu granicy w Medyce, już we czwórkę – Marcin, Olena, Wasyl i ja udaliśmy się w kierunku Sambora. Olena to młoda miła osoba, która jest w połowie Polką w połowie Ukrainką. Jest mocno zaangażowana w szeroko pojętą genealogię i interesuje się historią obu naszych narodów. W trakcie wyprawy, jako tłumaczka była bardzo pomocna, zwłaszcza w sytuacjach wymagających odpowiedniego pokierowania naszej ekspedycji w kierunku zapomnianych cmentarzy czy dopytania spotkanych po drodze ludzi o ważne szczegóły. Wasyl był kierowcą, bardzo cierpliwym, znoszącym nasze, tzn. moje i Marcina nieraz bardzo dziwne zachcianki związane między innymi z nagłym zatrzymaniem samochodu oraz chęcią zrobienia niezwykłego zdjęcia i uwiecznienia napotkanych po drodze kapliczek, kościołów, grobowców czy wspaniałych widoków przyrody. Jak wszyscy wiedzą drogi na Ukrainie są w niezbyt dobrym stanie i należy być niezwykle odważnym i doświadczonym kierowcą by sprostać olbrzymim dziurom i wykrotom, zwłaszcza na bocznych drogach, którymi dane nam było jeździć. I Wasyl poradził sobie z tym doskonale. Zawoził nas wszędzie tam gdzie chcieliśmy dojechać, a jego 15 leni samochód okazał się doskonałą terenówką odpowiednią na ukraińskie drogi.

Nasza czwórka - Marcin, Olena, Wasyl i ja

Po około godzinnej jeździe dotarliśmy do Pnikut. Miejscowość tą od najdawniejszych lat zamieszkiwali głównie Polacy. Czop, Lech, Mazur, Zarański Głogowski, Paprocki to typowe polskie nazwiska pochodzące z tych terenów. Według niektórych źródeł Pnikut, wcześniej niż Przemyśl, bo już w XV wieku posiadał magdeburskie prawa miejskie. Jednak pierwsze informacje o Pnikucie pochodzą aż z roku 1359. Są w Pnikucie miejsca historycznie ważne. To tutaj w roku 1672 miała miejsce regularna bitwa podczas kolejnej wyprawy Mohameda IV w sojuszu z Tatarami i Kozakami, którzy napadli wówczas na wschodnie rubieże Polski w tym również i ziemię przemyską. Wtedy to właśnie trzy ordy tatarskie zostały rozbite przez ochotników z Przemyśla oraz mieszkańców Pnikuta pod dowództwem ks. Krystyna Szykowskiego, gwardiana o.o. Reformatów Przemyskich. Po bitwie miejsce pochówku walecznych obrońców nazwane zostało Kalwaryjką i do dzisiaj mieszkańcy zapalają tam znicze w Święto Zmarłych.

Stojący przy drodze prowadzącej do Sambora kościół ma bardzo ciekawą historię. Pierwsze wzmianki na jego temat pochodzą z około roku 1385. Ponad dwieście lat później na miejscu starego kościoła zostaje wzniesiony nowy drewniany, otoczony wałem i fosą z mostem zwodzonym oraz palisadą. W 1648 roku kościół wraz ze zgromadzonymi w nim ludźmi zostaje spalony przez Kozaków. W 1762 roku z polecenia biskupa Sierakowskiego i z funduszy Kapituły Przemyskiej rozpoczęto budowę nowego kościoła, który służył parafii do 1912 roku, po czym został rozebrany i złożony ponownie w 1929 roku, na nowym miejscu w Laszkach Zawiązanych. Na przełomie wieków staraniem proboszcza parafii ks. L. Świtalskiego rozpoczynają się prace nad nową, murowaną świątynią dla Pnikuta. W 1901 r. powstaje projekt kościoła sporządzony przez Maksymiliana Jabłońskiego z Dobromila, a w 1912 r. kościół zostaje poświęcony.

Kościół w Pnikutach

W momencie wybuchu II wojny światowej rozpoczął się tragiczny okres w dziejach kościoła i parafii w Pnikucie, trwający aż do roku 1987, kiedy to ówczesne władze radzieckie po raz pierwsze od ponad 40 lat pozwoliły na odprawianie nabożeństw w pnikuckim kościele. Co ciekawe był to pierwszy zwrócony wiernym kościół na terenie ówczesnego Związku Radzieckiego. Jednak przez cały ten miniony czas w Pnikucie trwały liczne represje, najpierw niemieckie a potem sowieckie. Istniało również nieprzerwanie, realne zagrożenie ze strony nacjonalistów ukraińskich. Powojenny układ granic, z powodu którego Pnikut znalazł się poza granicami Polski, sprawił że liczba ludności parafii zmniejszyła się prawie o połowę. W związku z zagrożeniem ze strony władz sowieckich Pnikut musieli opuścić także kapłani zaangażowani w czasie wojny w opiekę duszpasterską wśród partyzantów. W 1945 roku administratorem parafii został ks. Jerzy Ablewicz, późniejszy biskup tarnowski. Zagrożony śmiercią lub wywiezieniem na Sybir ks. Jerzy musiał opuścić parafię w lipcu 1946 roku. Wierni jednak przez cały ten czas korzystali z kościoła w innych nieodległych miejscowościach. Kluczy do kościoła jednak nie oddali nigdy. Były one przechowywane przez parafian. Dlatego też śmiało można powiedzieć, że Pnikut to mała część Polski, która gdzieś na zakręcie historii, wypadła poza nawias Polskiej państwowości, ale nie poza nawias ojczyzny.

Na krótką więc chwilę zatrzymaliśmy się w pnikuckim kościele podziwiając jego wystrój i myśląc o tych wszystkich mieszkańcach, którzy przez długie lata zniewolenia i represji nie zapomnieli o swoich korzeniach. Gdyż jak mówił biskup Jerzy Ablewicz –

…”Mądrością człowieka jest nie zapomnieć o swoich korzeniach. Mądrością ludzką jest od czasu do czasu tym korzeniom swoim się przypatrzeć. I my to czujemy. My od tych korzeni zależymy…”.

 I rzeczywiście nie mogło chyba być lepszego przesłania na rozpoczęcie naszej wyprawy niż to, które dotarło do nas z pnikuckiego kościoła. Pełni zadumy ruszyliśmy w dalszą drogę z niecierpliwością czekając na to, co też przyniosą kolejne godziny i dni naszego pobytu na Ukrainie, pobytu, którego mottem stało się odkrywanie śladów polskości, śladów które tak mocno związane są z naszymi korzeniami.

Droga do Sambora upłynęła nam bardzo szybko. Po niecałej godzinie widać było już przedmieścia miasta. O historii Sambora nie będę już pisał, gdyż dość dokładnie uczyniłem to przy okazji sprawozdania z zeszłorocznej wyprawy na Ukrainę.

http://mojagenealogia.bloog.pl/id,338580209,title,Ciag-dalszy-kolejnej-wyprawy-na-Ukraine-sierpien-2013,index.html

Dojeżdżając do Sambora zatrzymaliśmy się na krótko na tamtejszym cmentarzu, dokumentując polskie groby. Miałem nadzieję, że odnajdę na nim grób pierwszej żony mojego 4 x pra dziadka Erazma Strzetelskiego, - Augusty Hefern, której Erazm wystawił …”pomnik, zwracający uwagę znawców jako dzieło sztuki…” jak pisała jego córka Zofia Strzetelska-Grynbergowa w nagrodzonej monografii pt. „Staromiejskie. Ziemia i ludność”. Autorem tego nagrobka i pięknej rzeźby umieszczonej na nim był sławny, w ówczesnych czasach rzeźbiarz niemieckiego pochodzenia - Paweł Eutele. Wiadomo mi również, że w tym samym grobie, w roku 1896 pochowano jego drugą żonę Marię Sawicką, czyli moją 4 x prababkę. Jednak mimo usilnych prób odnalezienia tego miejsca musiałem dać za wygraną. Żywię jednak nadzieję, że przy następnej wizycie w Samborze dane mi będzie w końcu tego dokonać. Być może pomocny mi będzie w tym kontakt z panem prof. Stanisławem Nicieją, który swego czasu sfotografował ten nagrobek i informację o nim zamieścił w swojej książce pt. "Lwów - ogród snu i pamięci" na stronie 88. No cóż - czas pokaże.

Przechodząc przez cmentarne alejki i przeciskając się między poszczególnymi grobami w celu udokumentowania zachowanych śladów polskości, zachwyciły mnie wspaniałe nagrobne fotografie wykonane jeszcze przed wojną. Niestety niewiele z nich zachowały swój dawny wygląd. Sporo jest porozbijanych, celowo poniszczonych, ale te które zachowały się w całości wyglądają przepięknie. Postanowiłem zachować je dla potomnych i oto próbka sfotografowanych twarzy ludzi, którzy już dawno odeszli, ale których ślad został utrwalony na starych porcelanowych płytkach. Zresztą oceńcie sami. 

Stara, polska część cmentarza w Samborze to wspaniała nekropolia z licznymi starymi nagrobkami, które stanowią przykład prawdziwych architektonicznych dzieł sztuki funeralnej i rzeźby sepulkralnej XIX i XX wieku. To tu można spotkać dzieła między innymi, wspomnianego już wcześniej Pawła Eutele, rzeźbiarza niemieckiego, który wykonał około 100 nagrobków artystycznych, zarówno na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie jak i na innych galicyjskich cmentarzach. Są tu też dzieła wielu innych znanych rzeźbiarzy tego okresu. Poniżej prezentuję przykłady kilku artystycznych nagrobków utrwalonych na zdjęciach na samborskim cmentarzu. Wiele spośród tych dzieł sztuki wymaga natychmiastowej odnowy i znacznych nakładów finansowych. Szkoda by było gdyby odeszły w niepamięć i podzieliły los wielu innych przepięknych nagrobków, które były rozsiane na terenach dawnych Kresów Wschodnich, a które bezpowrotnie zniknęły z polskich cmentarzy.  

Po opuszczeniu cmentarza podjechaliśmy do centrum Sambora. W kantorze wymieniliśmy złotówki na hrywny, po czym postanowiliśmy zwiedzić najstarszą z samborskich świątyń tj. parafialny kościół farny pw. Ścięcia św. Jana Chrzciciela, której potężna sylwetka dominuje w panoramie miasta. Jego budowę rozpoczęto w 1530 roku. Kościół miał bardzo bogate wyposażenie, które spłonęło w wielkim pożarze w 1637 roku. Świątynia została odbudowana, po czym spłonęła znowu w 1846 roku. Prace remontowe prowadzono w 80- latach XIX wieku oraz w latach 20-tych XX wieku. Po II wojnie światowej kościół był nieprzerwanie czynny, dzięki czemu niemal w całości zachował przedwojenny wystrój i wyposażenie, które wzbogacono o przedmioty pochodzące z zamkniętego kościoła bernardynów. Kościół to trójnawowa bazylika z wydłużonym, pięciobocznym prezbiterium i piętrowym aneksem mieszczącym na parterze zakrystię, na piętrze skarbiec. Świątynia ma bardzo bogate barokowe wyposażenie, zaś najcenniejszy jest ołtarz główny z połowy XVIII wieku. Pomimo wielu trudności i licznych prześladowań w czasach systemu totalitarnego, świątynia ta należy do tych nielicznych na terenach dawnych Kresów, których nie udało się zamknąć przez okupacyjne władze radzieckie. Kościół przetrwał dzięki ofiarnie pracującym na tych terenach wielu kapłanom i był zawsze ostoją polskości. W zadumie zatrzymaliśmy się więc w tym miejscu i w skupieniu podziwialiśmy wnętrze i wyposażenie tej pięknej świątyni. Wtedy oczami wyobraźni zobaczyłem mojego 4 x pra dziadka Erazma Strzetelskiego, który w latach 20-tych i 30-tych XIX wieku, pracując w pobliskim gimnazjum jako nauczyciel greki i łaciny, nieraz na pewno modlił się w tym samym miejscu. Ogarnęło mnie wtedy dziwne uczucie, które uświadomiło mi fakt, że jest to przecież ziemia moich przodków, że stąd właśnie wywodzą się moje korzenie, którym ..." od czasu do czasu należy się przypatrzeć...". Odmówiliśmy wspólnie modlitwę, prosząc Boga o dalszą szczęśliwą drogę, wsiedliśmy w samochód i udaliśmy się w kierunku Drohobycza. 

Kościół w Samborze

Po drodze jednak postanowiliśmy zatrzymać się jeszcze w dwóch miejscowościach: Radłowicach (Raliwka) oraz Kulczycach. Nieopodal Sambora, po obu stronach szosy do Drohobycza leży duża wieś RADŁOWICE, gdzie znajduje się odnowiony neogotycki kościół z przełomu XIX i XX wieku, a na jego dziedzińcu znajduje się kilka polskich zniszczonych kamiennych nagrobków dawnego przykościelnego cmentarza. Świadczy to o tym, że tereny te zamieszkiwali kiedyś licznie Polacy. 

Kościół w Radłowicach (Raliwce)

Kolejną miejscowością w drodze do Drohobycza były KULCZYCE, wieś wzmiankowana już w 1377 roku. Za czasów I Rzeczypospolitej Kulczyce stanowiły gniazdo rodowe szlacheckiego rodu Kulczyckich. Jednym z jego przedstawicieli był Jerzy Franciszek Kulczycki (1640-1692), kupiec towarów orientalnych w Wiedniu. W młodości bardzo dobrze poznał język turecki oraz kulturę południowego sąsiada Rzeczypospolitej. Umiejętności te wykorzystywał, pracując jako tłumacz w stowarzyszeniu kupców wiedeńskich do handlu ze Wschodem. Podczas bitwy wiedeńskiej w 1683 roku przekradł się z oblężonego miasta przez obóz turecki do nadchodzących wojsk sprzymierzonych, po czym powrócił przynosząc wiadomość o szybkiej odsieczy. Był człowiekiem, który swą siłę czerpał z rozumienia nieprzyjaciela. Po zwycięstwie Jana III Sobieskiego pod Wiedniem, Kulczycki został uznany za bohatera przez mieszkańców miasta. Sobieski pozwolił mu wybrać jako nagrodę dowolną rzecz z obozu pokonanego nieprzyjaciela. Podobno, ku zdziwieniu wszystkich wziął tylko kilka worków zawierających "dziwne ziarno", które uważano za paszę dla wielbłądów. W workach znajdowały się zapasy kawy, której smak Kulczycki poznał bardzo dobrze gdy mieszkał w Stambule. W tym też czasie kawa bardzo powoli pojawiała się na salonach Londynu i Paryża, a w Wiedniu nie była jeszcze znana. Później, korzystając z tych zapasów kawy, założył w Wiedniu pierwszą kawiarnię pod nazwą "Dom Pod Błękitną Butelką". I to właśnie on przeszedł do historii jako człowiek wielce zasłużony dla wiedeńskiej kawy. Odkrył, że smak kawy doskonale łączy się z miodem, a jej gorycz łagodzi dodatek śmietanki, co podchwycili kawiarze na całym świecie. Kulczycki wywodził się ze spolszczonej, rzymskokatolickiej linii pierwotnie ruskiego rodu Kulczyckich, z jej części szlacheckiej, zamieszkałej przez szlachtę pieczętującą się herbem Lis. Śmiało można powiedzieć, że Kulczycki przyczynił się do triumfu polskiego oręża, choć sam był z pochodzenia Rusinem. Nagrody nie przepił, tylko poił nią innych, a do tego dokonał wynalazku, który pokochała cała wdzięczna ludzkość. Czy można sobie wyobrazić lepszy model prawdziwego polskiego patrioty? I tu na koniec opisu tej postaci nasuwa się retoryczne pytanie - Dlaczego takiej osobie jak Jerzy Franciszek Kulczycki to nie my Polacy w Polsce stawiamy pomniki, dlaczego takie pomniki znajdują się tylko w Wiedniu, a teraz też i we Lwowie (pomnik odsłonięto w 2013 roku na Placu Halickim)? Dlaczego żadna sieć kawiarni w Polsce nie odwołuje się do tradycji tej postaci? Być może dlatego że po prostu nie odczuwamy potrzeby mądrego rozumienia własnej historii. A może jest inaczej?

Przed wejściem do muzeum, pod pomnikiem Jerzego Franciszka Kulczyckiego w Kulczycach.

Drugą osobą związaną z Kulczycami jest Piotr Konaszewicz "Sahajdaczny" (1570-1622). Swój przydomek "Sahajdaczny", Piotr Konaszewicz zawdzięcza temu, że ustawicznie przy boku nosił sahajdak, czyli futerał na strzały. Jak na ówczesne czasy był człowiekiem wykształconym. Nieustannie jednak szukał nowych wyzwań i przygód. Przedostał się więc na Sicz kozacką i tam organizował wyprawy na Krym i tureckie porty. Szybko został hetmanem Kozaków rejestrowych. Był doskonałym strategiem, a w czasie wypraw na Moskwę dowodząc pułkami kozackimi, bił się ramię w ramię wspólnie z polskimi chorągwiami w licznych potyczkach przeciwko carowi. Największe zasługi dla Polski oddał w 1621 roku w bitwie pod Chocimiem, kiedy wraz z 30 tysiącami Kozaków przyszedł z pomocą wojskom koronnym obleganym przez Turków. Gdyby nie jego pomoc, kto wie jak potoczyłyby się losy tej części Europy. W bitwie został ciężko ranny, a rok później zmarł w Kijowie i tam też został pochowany. Tam też postawiono mu pomnik. Historia zapamiętała go jako jednego z najwybitniejszych dowódców, a zarazem gorącego zwolennika współpracy i współdziałania z Rzeczpospolitą. Ta postać wspaniale łączy ze sobą Ukrainę i Polskę. Dlatego też to on, a nie Stepan Bandera powinien być stawiany za wzór i uważany za bohatera narodowego Ukrainy. Wprawdzie był prawosławnym Rusinem, ale jako szlachcic pieczętował się herbem Pobóg. Herbu tego używało wielu słynnych Polaków, między innymi hetman wielki koronny Stanisław Koniecpolski.

Tu w Kulczycach mieści się muzeum Sahajdacznego usytuowane w dwóch budynkach. Jeden z nich to zrekonstruowana chata - typowy dla czasów hetmana wiejski dom zrębowy zbudowany z grubych bali z wysokim czterospadowym dachem krytym strzechą. Niestety był to poniedziałek, więc muzeum było zamknięte.

Zrekonstruowana chata Sachajdacznego

Odjeżdżając obiecaliśmy sobie jednak, że kiedyś wrócimy tu znowu. Z daleka zamajaczył nam jeszcze pomnik hetmana Piotra Sahajdacznego, który dumnie w górę wznosił buławę hetmańską.

Opuściwszy Kulczyce udaliśmy się już prosto do Drohobycza. Po drodze głód zaczął coraz bardziej dawać się nam we znaki. Wytrzymaliśmy jednak i już wkrótce znaleźliśmy się w centrum Drohobycza. Tam też udało się nam zjeść obfity, smaczny obiad, po czym z pełnymi brzuchami i coraz lepszych humorach udaliśmy się w poszukiwaniu "Sklepów cynamonowych" Brunona Szulca. A czy odnaleźliśmy je i skąd się wzięło znane powiedzenie ..."ręka noga mózg na ścianie..." - o tym już w następnym odcinku...

 cdn...

Odkrywanie śladów polskości na terenach dawnych Kresów Wschodnich - cz. I

W tym roku, wspólnie z moim przyjacielem Marcinem Niewaldą, który zajmuje się w sposób profesjonalny genealogią Polaków prowadząc stronę internetową pod nazwą http://www.genealogia.okiem.pl/  udało mi się znowu wyjechać na Ukrainę, tym razem w okolice Drohobycza, Sambora, Truskawca, Borysławia i Turki nad Stryjem. Są to tereny wyjątkowej urody, wspaniałych lasów, pięknie wijących się dzikich rzek i strumieni, a przede wszystkim przyjaznych ludzi, których dane było nam spotkać na naszej drodze. Pomimo wielu obaw i prób skutecznego zniechęcenia mnie do wyjazdu zwłaszcza ze strony mojej kochanej żony Kasi, która była prawie pewna, że nie powrócę już z ogarniętych wojną dawnych Kresów II Rzeczpospolitej, to jednak nasza wyprawa zaowocowała wielu ciekawymi odkryciami, które udokumentowane stanowią kolejny przyczynek do poznania nie tylko genealogii naszych przodków zamieszkujących te tereny na przełomach XVIII, XIX i XX wieku, ale również poznania pasjonującej historii zachowanych jeszcze, acz coraz bardziej poddających się zębowi czasu polskich kościołów, cerkwi i kaplic. Dla mnie osobiście największym przeżyciem było odnalezienie na Drohobyckim cmentarzu grobu mojego pra pra dziadka Artura Strzetelskiego, który zmarł w 1902 roku. 

Cmentarz w Drohobyczu i grobowiec mojego pra pra dziadka Artura Strzetelskiego

Ale zacznijmy od początku.

Wyjazd nasz rozpoczął się w niedzielę 6 lipca 2014 roku. Jednak wyjeżdżając w godzinach południowych z Krakowa wiedzieliśmy, że granicę przekroczymy dopiero następnego dnia, w poniedziałek 7 lipca. W drodze na Ukrainę postanowiliśmy zatrzymać się w Przemyślu u zaprzyjaźnionej Siostry Służebniczki - Krystyny Kasperczyk, pracującej w kancelarii Kurii Metropolitalnej. Siostrę Krystynę znam już od wielu lat i bardzo dużo jej zawdzięczam. To osoba niezwykle ciepła i uczynna. Ugościła nas iście po królewsku, a na koniec dnia zaserwowała nam wspaniały spacer pokazując panoramę Przemyśla i opowiadając wiele interesujących historii związanych z tym miejscem. Dzięki temu wprowadziła mnie i Marcina w zachwyt, pozwalając zobaczyć to miasto w zupełnie innym świetle, niż to w jaki przedstawiają go typowe przewodniki.

Ja i Siostra Krystyna na tle panoramy Przemyśla.

Następnego dnia rano, po śniadaniu czekała nas jeszcze jedna niespodzianka. Siostra postanowiła nam pokazać odnowione jeszcze nie udostępnione dla zwiedzających podziemia Katedry Przemyskiej. I dzięki uprzejmości pana Marka Łabuńskiego dane nam było dosłownie dotknąć 1000-letniej historii ukrytej w przepięknie odnowionych podziemiach bazyliki archikatedralnej p.w. Wniebowzięcia Najświętrzej Marii Panny i św. Jana Chrzciciela w Przemyślu. Uważa się, że znajdujące się tam, odkryte pod prezbiterium fundamenty późnoromańskiej kamiennej rotundy, prawdopodobnie z XI wieku, mogą pamiętać nawet czasy Mieszka I. Wśród chowanych od końca XIV wieku w Kryptach kościoła licznych zidentyfikowanych biskupów, księży i wiernych znajdują się między innymi biskupi diecezjalni oraz pomocniczy. 

Historia zarówno Katedry jak i zasypanych przed ponad 200 lat jej podziemi jest imponująca. Katedra należy do największych i najstarszych kościołów w mieście. Jej budowę rozpoczął w roku 1460 ówczesny biskup Mikołaj Błażejowski. Budowa trwała do roku 1495. Do momentu budowy nowej świątyni, funkcję katedry spełniał najpierw niewielki, nieistniejący już drewniany kościół św. Piotra oraz nieistniejący również kościół na Wzgórzu Zamkowym. Pod koniec XV wieku Katedra została zniszczona podczas najazdu Wołochów na miasto, po czym została odbudowana. W roku 1578 ówczesny starosta Jan Drohojowski dobudował boczną kaplicę Najświętszego Sakramentu. Natomiast w roku 1728 biskup Aleksander Antoni Fredro herbu Bończa zdecydował się na zmianę stylu katedry i przebudował ją w stylu barokowym. Wymieniono wówczas ołtarz, okna i posadzkę oraz wykonano nową polichromię. W ramach tych prac dobudowano kolejną boczną kaplicę, zwaną dzisiaj Kaplicą Fredrów, gdzie znajduje się krypta grobowa tej rodziny. Niestety w roku 1733 doszło do katastrofy budowlanej, runęło sklepienie nawy głównej oraz jeden filar, które przebiły posadzkę, zasypując na ponad 200 lat całe podziemia Katedry. Po odbudowie w 1744 roku kościół ponownie został konsekrowany przez biskupa Hieronima Wacława Sierakowskiego. Po kolejnych 100 latach biskup Łukasz Solecki w roku 1883 ponownie restaurował świątynię, tym razem w duchu neogotyckim.

Obecnie, od kilku lat trwają prace, które mają na celu przystosowanie podziemi Katedry do zwiedzania. W tym czasie odnaleziono kilkanaście trumien ze szczątkami biskupów. Prace są juz na ukończeniu i w najbliższym czasie zostaną udostępnione dla zwiedzających.

Odgruzowane i odnowione podziemia Katedry w Przemyślu. 

Ale Katedra to przede wszystkim miejsce kultu. To tu znajduje się gotycka, alabastrowa figura, z końca XV wieku - figura Matki Bożej Jackowej. Jak podają przekazy, figura ta miała być uratowana w Kijowie z tatarskiej pożogi przez św. Jacka Odrowąża, który przez Halicz przywiózł ją do Krakowa. Stamtąd pod koniec XVI w. figura została przewieiono do Przemyśla i umieszczonna w konwencie dominikańskim, gdzie przebywała aż do roku 1788. Po kasacji zakonu przez zaborców austriackich figurę przeniesiono do Katedry. Słynąca licznymi cudami Matka Boża Jackowa (zwana też dawniej "kamienną”) przyciąga wiernych z całego świata. Więc i my w krótkiej modlitwie poprosiliśmy Matkę Bożą Jackową o szczęśliwą i bezpieczną podróż na Ukrainę. 

Przy pożegnaniu, obiecaliśmy Siostrze Krystynie, że na pewno wrócimy tu jeszcze by dokładniej poznać historię tego pięknego miasta. I wtedy przemknęła mi przez głowę myśl, że po wojnie chyba Opatrzność szczególnie czuwała nad tym 1000 letnim miastem. Przecież, podobnie jak inne polskie miasta, mogło znaleźć się po drugiej stronie granicy i podzielić smutne losy Lwowa, Drohobycza, Borysławia, Truskawca czy Sambora. Gdyby tak się stało, to kto wie czy teraz moglibyśmy podziwiać te wspaniałe dzieła i oddychać klimatem 100 letniej historii. 

Cudowna Figura Matki Bożej Jackowej

Przed południem opuściliśmy gościnny Przemyśl i udaliśmy się w stronę granicy, którą przekroczyliśmy dość szybko i sprawnie. Już po stronie ukraińskiej czekali na nas z wynajętym samochodem zaprzyjaźnieni Olena i Wasyl. Spakowaliśmy więc swoje rzeczy i we czwórkę ruszyliśmy odkrywać zachowane jeszcze ślady polskości na terenach dawnych Kresów Wschodnich. 

 cdn...