Zofia Olimpia STRZETEISKA-GRYNBERGOWA (1851-1932)
(STRZETELSKA-GRYNBERGOWA, GRYNBERGOWA, ZOFIA GRÜNBERG, ZOFIA GRUENBERG)
Kryptonimy: Zofia Strzetelska Gr., Z. G., Z. S. G.
Zofia Olimpia Strzetelska urodziła się w 1851 r. w Stanisławowie, jako jedno z sześciorga dzieci Erazma Strzetelskiego i Marii Sawickiej h. Cholewa. Jej bratem był m.in. Artur Strzetelski, mój pra pra dziadek.
Około roku 1870 Zofia Olimpia kończy Żeńskie Seminarium Nauczycielskie w Samborze. Po ukończeniu Seminarium, około roku 1872 wychodzi za mąż za Józefa Grynberga, (Grünberga) nauczyciela geografii w gimnazjum klasycznym w Stanisławowie. Będąc zagorzałą zwolenniczką emancypacji, rozczarowana zawartym małżeństwem, opuszcza męża już około roku 1880-1885. Wspólnie dochowali się dwójki dzieci: syna Sławomira, który zmarł w dzieciństwie, oraz córkę Janinę (1874-1954), która wyszła za mąż za Zygmunta Pomiankowskiego h. Pomian (1887-1946), oficera kawalerii z Łodzi.
W roku 1887 Zofia zostaje zatrudniona jako nauczycielka w szkole filialnej w Otryńcu (w powiecie samborskim). Następnie, z pomocą swojej młodszej siostry Sydonii Izabeli Rudnickiej zd. Strzetelskiej, (żony Marcelego Rudnickiego h. Lis), już od następnego roku organizuje szkołę ludową w Topolnicy (pow. staromiejski), w której pracuje jako nauczycielka przez następne osiem lat (do roku 1895).
TOPOLNICA
.
W roku 1891 podejmuje (trwającą aż do 1900 roku) współpracę z lwowskim czasopismem dla dzieci i młodzieży pt. „Mały Światek”. Publikuje w nim w odcinkach powieść historyczną z czasów Konfederacji Barskiej pt. „Rodzina Cholewitów”, nagrodzoną na konkursie ogłoszonym przez to pismo.
W tym czasie jest bardzo płodną pisarką i autorką wielu utworów:
* m.in. ogłosiła komedyjki w dwóch odsłonach: pt. „Funio” (4, 1891, nr 21-25; pod nazwiskiem Strzetelska);
* „Koniec świata” (5, 1892, nr 1-8, 13, 18-19, 27-28, 35, 42-43, 50-51; pod nazwiskiem Strzetelska);
* „Spisek na Majdanie” (6, 1893, nr 16-18, 20-25);
* obraz dramatyczny w trzech częściach „Andzia i Andrzej” (8, 1895, nr 1-6, 8-16);
* jednoaktową komedię „Nie ma Józia - Józio jest!” (10, 1897, nr 1-3, 5-7);
* komedię w czterech odsłonach „Pasterz i pustelnica” (13, 1900, nr 6-16, l8);
* utwory rymowane i prozatorskie przeznaczone dla teatrzyków dziecięcych,
* także wierszyki o tematyce szkolnej i religijnej, z wyraźną puentą dydaktyczną,
* również opowieść historyczną o reaktywacji Akademii Krakowskiej pt. „Gwiazdy Akademii”(1900, nr 17).
W roku 1895 r. uzyskuje II nagrodę na ogłoszonym w 1893 roku przez Muzeum im. Dzieduszyckich we Lwowie konkursie na monografię jednego powiatu. Obszerna praca pt. „Staromiejskie. Ziemia i ludność.” (Lwów 1899), zawiera bogaty materiał na temat Starego Sambora i okolic, obejmujący historię regionu, topografię, klimat, architekturę i zabytki, dane demograficzne i statystyczne, oświatę i religię, gospodarkę i zasoby naturalne, ludową kulturę materialną, święta i obrzędy, obyczaje, twórczość ludową. W monografii tej autorka przytacza bardzo cenne rękopiśmienne dokumenty historyczne oraz zapisy etnograficzne (przysłowia i pieśni rusińskich Bojków oraz oracje weselne), a nawet artykuły z lokalnej jednodniówki. Dzieło podkreśla wielokulturowość opisywanej okolicy, ukazując zainteresowanie autorki językiem i kulturą Rusinów. Co ciekawe Zofia w swoich badaniach posługiwała się samodzielnie opracowanym kwestionariuszem.
Zofia Strzetelska była też członkinią Lwowskiego Towarzystwa Ludoznawczego. W czasopiśmie „Lud” wydawanym przez to Towarzystwo zamieszczała drobne prace. Między innymi w „Przypowiastka w swej wędrówce” (2, 1896) wydanego na łamach tego czasopisma zainicjowała zainteresowanie bajkami ‘hagadowymi’, zbieżnymi z polską bajką łańcuszkową. Ogłosiła też „Melodye niektórych pieśni ludowych” (słowa i nuty polskich oraz ruskich pieśni ze Stanisławowa, Lwowa i okolic, t. 3, 1897). Jako Zofia Strzetelska-Grynbergowa (poprzednio Zofia Grynbergowa) opublikowała w t. 5 ,,Ludu" (1899) tekst lwowskiej piosenki pt: „Polski brat” na melodię szlagieru ‘Daisy valse’, dostarczając jednego z nielicznych przykładów muzycznego folkloru miejskiego. W tym samym tomie czasopisma „Lud”opublikowała pracę „Podanie o Uryczu i Korczynie” z rękopisu Ossolineum, wskazując jako autora Augusta Bielowskiego. W tomie 6 „Ludu” (1900) ogłosiła nieznaną zwrotkę ruskiej pieśni „Zażurywsia czołowik”, zwracając uwagę na jej antyfeministyczną wymowę.
W roku 1896 Zofia przenosi się z Topolnicy do Zniesienia (w powiecie lwowskim), gdzie pracuje najpierw jako tymczasowa nauczycielka w tamtejszej czteroklasowej szkole, następnie na stanowisku młodszego nauczyciela, a od roku 1904-1910 na etacie nauczycielskim. Około roku 1897 zamieszkuje już na stałe we Lwowie.
W roku 1899 (15-17 sierpnia) bierze udział w Pierwszym Zjeździe Kobiet Polskich w Zakopanem i wchodzi w skład komitetu redakcyjnego pisma kobiecego „Przodownica”, ukazującego się od 1 grudnia 1899 w Krakowie.
Zofia Strzetelski była bardzo zafascynowana poezją Juliusza Słowackiego. Zawsze polemizowała z jego krytykami, m.in. z S.Tarnowskim. W książce pt. „Znaczenie ‘Balladyny’ Słowackiego” (Lwów 1902), interpretuje „Balladynę” jako historiozoficzną alegorię, przedstawiającą genezę, rozwój i koniec Rzeczypospolitej Szlacheckiej, a zarazem wskazującą rozwiązanie problemów narodowo-społecznych Polski w duchu demokratycznego solidaryzmu. „Balladynę” Juliusza Słowackiego, do której nawiązała również w monografii „Staromiejskie”, odczytała w kontekście mistycznych utworów poety, a także symbolicznych dramatów młodopolskich. Podejmuje próbę interpretacji twórczości poety z okresu mistycznego W nacechowanej młodopolską egzaltowaną retoryką, z piętrzącymi się metaforami, chaotycznej książce Pt. „Prometeizm Słowackiego” (Lwów 1909; wyd. 2, Warszawa 1921), znów dopatrując się w tekstach poety alegorii. W pismach mistycznych szuka przykładów własnych koncepcji ideowych, m.in. rozumienia dziejów jako walki czynnika postępowego z zachowawczym, haseł słowianofilstwa i demokracji oraz wykładu historiozofii. Prometeizm utożsamia z religią postępu, akcentując kwestię kobiecą. Jej prace, są zarówno przykładem młodopolskiej gloryfikacji poety, poszukiwania w jego pismach absolutnego objawienia bytu, jak i kuriozalną próbą interpretacji, narzucającej dziełu Słowackiego własne, czasem wręcz obsesyjne, koncepcje autorki, które sprowadzają się często do przytaczania obszernych cytatów, opatrzonych egzaltowanym komentarzem.
W tygodniku pt ,,Nasz Kraj" (2, 1907, zesz. 23-24) ogłasza wspomnienie o swoim ojcu, Erazmie Heliodorze Strzetelskim (o którym znajdujemy wzmiankę o tym, że był profesorem gmnazjalnym w Nowym Sączy w latach 1822-1828 w opracowaniu pt. "150 lat I Gimnazjum i Liceum im. Jana Długosza w Nowym Sączu 1818-1968. Zarys monograficzny. Nowy Sącz 1968 rok."), zarysowując rodowód rodziców oraz podobnie jak w innych tekstach, kładąc nacisk na losy książek.
W lutym 1908 r. zostaje przewodnicząca Komitetu Równouprawnienia Kobiet we Lwowie (po zatwierdzeniu statutu zmienił on nazwę na Związek Równouprawnienia Kobiet we Lwowie), który głosił postulat przyznania kobietom praw obywatelskich. 28 lutego 1908 roku zostaje przewodniczącą pierwszego w Polsce wiecu przedwyborczego, otwartego przez Marię Konopnicką, wyrażającego poparcie w wyborach do sejmu kobiecej kandydatki M. Dulębianki.
Zofia Strzetelski-Grynbergowa umiera dnia 8 grudnia 1932 we Lwowie. Tam też zostaje pochowana na Cmentarzu Łyczakowskim w grobie rodzinnym, obok swojego męża.
W książce pt. „Lwów Ogród snu i pamięci. – Dzieje Cmentarza łyczakowskiego oraz ludzi tam spoczywających w latach 1786-2010” Stanisława Sławomira Niciei wydaną przez Wydawnictwo MS w Opolu 2011, na stronie 315 widnieje wyszczególnienie: Grünberg Józef (1847+1913), prof. Gimnazjalny, oraz Grünberg Zofia ze Strzetelskich (1851-1932) literatka.
Informacje na temat Zofii Olimpi Strzetelskiej Grynbergowej zostały zaczerpnięte z opracowania pt: "Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne." Tom III pod redakcją Anny Spiss i Zofii Szromby-Rysowej. Wydawnictwo: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie, Wrocław-Kraków 2010 rok. Archiwum Etnograficzne, Tom 50 (udostępnione dzięki uprzejmości pani Krystyny Hermanowicz-Nowak).
